از هر ۱۰ نفر ایرانی یک نفر به دیابت مبتلا است و این یعنی ۸ میلیون نفر از جمعیت ۸۰ میلیون نفری ایران، دیابت دارند. البته آمار رسمی چیزی در حدود ۴ تا ۶ میلیون نفر است ولی این موضوع بدلیل این است که بسیاری از افراد از دیابت خود اطلاع ندارند و در صدد تشخیص و درمان آن نیستند. از این تعداد چیزی در حدود ۹۰ تا ۹۵ درصد افراد دیابتی به نوع دو گرفتار هستند و بقیه افراد دیابت وابسته به انسولین یا نوع یک دارند. دیابت نوع دو اغلب در افراد بالای ۴۰ سال ایجاد می شود ولی با توجه به تغییر سبک زندگی و افزایش وزن در سنین پایین تر امروزه می توان دیابت نوع دو را در سنین جوانی و حتی کودکان هم مشاهده کرد.

بصورت خلاصه در دیابت نوع یک بدن انسولین کافی تولید نمی کند و در دیابت نوع دو انسولین کافی وجود دارد ولی بدن به آن مقاوم است و مانع اثر انسولین بر بدن می شود. البته برخی از افراد هم به انواع بینابینی نوع یک و دو مبتلا هستند. 

دیابت در هر نوعی که باشد، درمان قطعی و یکباره ندارد و باید آن را بعنوان یک بیماری برای تمام عمر قلمداد کرد که احتیاج به مراقبت و کنترل مداوم دارد. 

یکی از نگرانی‌های مهم و اصلی افراد بعد از تشخیص دیابت این است که چه کار باید کرد؟ افراد دیابتی تازه تشخیص داده شده بعد از اینکه استرس و ناراحتی تشخیص بیماری دیابت را دارند و در حالت بهت و اضطراب بسر می برند، لازم دارند تا در مورد ادامه راه و کنترل دیابت راهنمایی شوند. این نوشته در مورد اقدامات بعد از تشخیص دیابت است.

قبول کن دیابت داری !

سخت ترین قسمت کار قبول شرایط جدید است. در بسیاری از موارد افراد بعد از اینکه متوجّه قندخون بالای خود می شوند، به انکار بیماری می پردازند و آن را به موارد متعددّی مانند استرس یا اشتباه بودن تست نسبت می دهند. بدترین کار نادیده گرفتن دیابت و عدم درمان آن است. عدم درمان دیابت می تواند بسیار خطرناک باشد و لازم است افراد علیرغم اینکه داشتن دیابت هیچوقت خوب نیست، بیماری را پذیرفته و در صدد درمان و کنترل آن باشند.

برای شروع کار لازم است حتماً با یک فرد متبحر و باتجربه در درمان و کنترل دیابت مشورت نمایید. این فرد می تواند یک متخصص داخلی، فوق تخصص غدد، متخصص قلب و عروق، پزشک عمومی دوره دیده در مورد دیابت و حتی یک تکنسین یا پرستار آموزش دیده و با تجربه در مورد درمان دیابت باشد. لازم است شما بصورت دوره‌ای برای اطلّاع از وضعیت قند‌خون خود و آگاهی از عوارض بیماری به این فرد مراجعه نمایید و در بین ویزیت‌ها در صورت بروز مشکل یا عارضه خاصی به ایشان دسترسی داشته باشید.

بصورت کلی در ویزیت اول از شما شرح حال کاملی در مورد علایم شما و سیر ایجاد علایم گرفته می شود. سابقه پزشکی شما، بیماریهایی که دارید، داروهایی که استفاده می کنید، جراحی‌هایی که داشته‌اید و سوابق بیماریهای خانوادگی شما ثبت می گردد. لازم است پزشک شما اطلّاعات کافی در مورد عادات تغذیه‌ای و میزان فعالّیت بدنی شما داشته باشد. هم چنین سوابق مصرف سیگار و مواد دیگر بسیار اهمیّت دارند.

شما باید بطور کامل به این سوالات پاسخ دهید و اگر نگرانی در مورد دیابت و عوارض آن دارید، با پزشک معالج درمیان بگذارید. احتمالاً شما سوالات بسیاری در مورد دیابت و نحوه کنترل آن و همچنین نحوه مصرف داروها و عوارض آنها دارید که لازم است از پزشک معالج خود بپرسید.

درمان دیابت نوع ۲

بیماریهایی همانند دیابت قندی و فشارخون بالا جزو بیماریهای متابلیک محسوب می شوند. به این معنی که عادات تغذیه‌ای و میزان فعالیت بدن در یک دوره طولانی مدت منجر به پیدایش این بیماریها می شود و طبیعتاً نباید انتظار داشت این بیماریها با یک دوره درمان کوتاه مدت برگشت پیدا کنند و از بین بروند. همانگونه که این بیماریها در اثر یک عمر عدم رعایت اصول بهداشتی تغذیه و داشتن شیوه زندگی ناسالم ایجاد شده‌اند، کنترل و درمان اینها هم احتیاج به تغییر اساسی در شیوه زندگی و عادات ناسالم تغذیه‌ای دارد. 

بنابراین لازم است به محض تشخیص دیابت درمان آن بصورت همه جانبه شروع شود. درمان دیابت چندین قسمت عمده دارد.

کنترل میزان قند خون

نظارت بر قند خون بخش مهمی از مدیریت دیابت است. شما برای اینکه بتوانی دیابت خود را کنترل نمایید و از کیفیت کنترل قند خون آگاه باشید، حتماً باید اطلاعات درستی از میزان قند خون بدن خود داشته باشید. شما می توانید سطح قند خون خود را با استفاده از دستگاهی به نام گلوکومتر اندازه‌گیری کنید. این تست که به تست نوار قند هم معروف است با یک قطره خون کار می کند. در این تست یک لانست (سوزن کوچک) انگشت شما را سوراخ می کند تا مقدار کمی خون بیرون بیاید. دستگاه گلوکومتر با استفاده از این خون میزان قند خون شما را نشان خواهد داد.

بهتر است یک جدول یا دفترچه‌ای را برای نوشتن قند خون خود، درست نمایید. توجه به الگوی افزایش یا تغییرات قند خون در طول شبانروز یا در طولانی مدت می تواند فهم درستی از نحوه کنترل قند خون به شما بدهد و شما با استفاده از تغییرات قند خون خود در طول زمان می توانید برنامه‌های تغذیه‌ای، فعالیت بدنی و ساعات مصرف دارو یا تزریق انسولین خود را تنظیم نمایید. این نوشتن ها، همچنین می‌تواند به شما کمک کند تا متوجه شوید آیا زمان‌های خاصی از روز وجود دارد که قند خون شما بالا می‌رود یا زمانی هست که قند خون شما کاهش می‌یابد یا خیر؟

این اطلاعات نه تنها برای شما مفید هستند بلکه برای پزشک شما هم کمک کننده هستند. پزشک شما با استفاده از تغییرات شبانروزی قند شما و با داشتن اطلاعات از نوع داروها و میزان مصرف آنها، بهتر می تواند قند خون و داروهای شما را تنظیم نماید. بنابراین لازم است در هر ویزیت چارت قند خون خود را همراه داشته باشید.

اینکه قند‌خون خود را چند بار در روز چک کنید به میزان قند خون شما، به شدت بیماری شما، به نوع داروهای مصرفی و عادات تغذیه‌ای و ورزش شما بستگی دارد و این توصیه از فردی به فرد دیگر کاملاً متغیر است. برخی از افراد که دیابت کنترل شده دارند، شاید لازم باشد چند روز یکبار قند خون خود را اندازه گیری نمایند و در مقابل در افرادی که قندهای نتغیر دارند یا در افراد با سنین کمتر شاید لازم باشد در روز چندین بار قند خون کنترل شود.

در برخی از بیماران، ممکن است پزشک توصیه کند که از یک مانیتور قند مداوم استفاده کنید. این دستگاه دارای سنسوری است که دقیقاً زیر پوست قرار می‌گیرد و سطح گلوکز را هر پنج دقیقه اندازه‌گیری می‌کند.

تغذیه سالم

تغذیه بهداشتی و داشتن برنامه غذایی مناسب با دیابت یکی از اساسی ترین جنبه‌های کنترل قند خون بالا است. شما اگر بهترین داروها را هم استفاده نمایید، اگر برنامه غذایی مناسبی نداشته باشید نمی توانید به سطح کنترل شده قند خون دست پیدا کنید. داشتن برنامه غذایی مناسب چه با وزن اضافی و حتی بدون داشتن وزن اضافه ضروری است. اصول کلی تغذیه در افراد دیابتی به این ششکل است:

  • محدود کردن چربی های اشباع شده و کلسترول
  • محدود کردن استفاده از قندهای ساده
  • استفاده بیشتر از قندهای پیچیده و مواد غذایی پروتئینی
  • اجتناب از چربی های ترانس
  • پرهیز از پرخوری
  • خوردن تعدادی از کل کالری که برای شما و اهدافتان مناسب و سالم است
  • داشتن یک رژیم غذایی متعادل که سرشار از غلات کامل و میوه ها و سبزیجات است

در مورد نوع غذای مصرفی در طول شبانروز لازم است اصول کلی فوق را رعایت نمایید. در مورد جزییات غذاها و اینکه ترکیب مواد غذایی و نوع آنها چه باشد، حتماً باید به ساده بودن غذاها، در دسترس بودن آنها، متناسب بودن با میزان بودجه و هزینه روزانه و ذائقه بقیه اعضای خانواده توجه نمایید تا بتوانید در طولانی مدت احتمال موفقیت خود را افزایش دهید.

فعالیت بدنی و ورزش

داشتن فعالیت بدنی در کنترل دیابت مهم است. فعالیت بدنی به چند روش می تواند به کنترل دیابت کمک نماید:

  • ورزش می تواند مقاومت به انسولین را کاهش دهد و به همین دلیل بعد از ورزش قند خون کاهش پیدا می کند.
  • ورزش و فعالیت بدنی مناسب با مصرف قندهای اضافه می تواند میزان قند خون را کم کند.
  • ورزش به کاهش وزن و تناسب اندام کمک می کند. کم کردن وزن یکی از فاکتورهای اصلی درمان دیابت است.
  • ورزش روحیه فرد را افزایش می دهد. به ویژه ورزشهای گروهی و دسته جمعی در افزایش نشاط و بالا بردن اعتماد بنفس کمک کننده هستند.
  • ورزش باعث سفت شدن استخوانها، بهبود سلامت قلب و عروق می شود و می تواند جلوی عوارض مهم دیابت را بگیرد.

افراد دیابتی در زمان شروع برنامه ورزشی لازم است حتماً با پزشک خود مشورت نمایند تا از نداشتن بیماری قلبی مهم مطمئن شوند. در افراد دیابتی که تصمیم به شروع ورزش دارند، انجام تست ورزش قبل از شروع برنامه ورزشی لازم است.

اگر به ورزش منظم عادت ندارید، برخی از نکاتی که ممکن است به شما کمک کند فعال شوید عبارتند از:

  • ورزش را از شدت کم و ورزشهای ساده شروع نمایید.
  • سعی کنید برنامه ورزشی ساده، کم خرج و در دسترس را انتخاب نمایید.
  • پیاده روی تند به مدت نیم ساعت در روز شاید بتواند بعنوان برنامه ورزشی مناسب برای افراد پرمشغله که در طول روز بیرون از منزل هستند، کمک کننده باشد.
  • گنجاندن ترکیبی از ورزشهای هوازی و ورزشهای وزنه‌ای می تواند بیشترین کارایی را داشته باشد.

تغییر سبک زندگی

بیماری دیابت، بیماری سبک زندگی اشتباه است و بهترین راه کنترل آن هم برگرداندن شیوه زندگی به شرایط بهداشتی و سالم است. رعایت سبک زندگی سالم هم احتیاج به تصمیم برای شروع دارد و هم اینکه فرد باید در انجام آن ممارست و پایداری از خود نشان دهد. دو مورد از تغییرات مهم در سبک زندگی تغییر در برنامه ورزشی و غذایی است. بقیه موارد عبارتند از:

ترک سیگار

سیگار و دخانیات نقش بارزی در مقاومت به انسولین و پیدایش دیابت دارند. همچنین مصرف دخانیات می تواند سرعت بروز عوارض دیابت را در شخص افزایش دهد. هر فرد دیابتی لازم است سیگار را قطع نماید و حتی از ایستادن در کنار افراد سیگاری پرهیز نماید.

قطع الکل

افراد دیابتی نباید الکل مصرف نمایند. ترکیب الکل به سرعت باعث تجمع عوامل متابلیک در کبد و بدن می شود و می تواند کنترل قند را با مشکل مواجه نماید و از سوی دیگر باعث تشدید آسیب به کبد و سایر ارگانهای حیاتی بدن می شود. افراد دیابتی باید در مورد مصرف الکل و نحوه ترک آن با پزشک خود مشورت نمایند.

استرس و اضطراب

بدون شک اضطراب قند خون را افزایش می دهد. داشتن محیط زندگی بدون استرس در منزل، محل کار و کم کردن اضطراب های اجتماعی از ضروریات کنترل دیابت است. افراد دیابتی باید خواب خوب و منظم داشته باشند و آموزش کافی در مورد مدیریت و کنترل خشم و استرس را ببینند.

مراقبت‌های بلند مدت

دیابت یک بیماری و شرایط طولانی مدت و در اغلب موارد برای همه عمر است. لازم است فرد دیابتی همواره مراقب وضعیت دیابت و عوارض آن باشد و زمان مشخصی از اوقات خود را به یادگرفتن و مراقبت از دیابت خود اختصاص دهد. توصیه‌های کلی در مورد کنترل طولانی مدت دیابت عبارتند از:

  • داروهای دیابت را منظم و بدون وقفه استفاده نمایید.
  • قند خون خود را به طور منظم کنترل کنید.
  • لازم است بصورت دوره‌ای و در فواصل منظم به پزشک یا مراقب بهداشتی خود مراحعه نمایید.
  • به پیروی از یک برنامه غذایی مناسب برای دیابت ادامه دهید، از نظر بدنی فعال بمانید و به سایر عادات سبک زندگی سالم پایبند باشید.
  • اگر الکل می نوشید، بهتر است آن را قطع کنید یا این کار را در حد اعتدال انجام دهید و از مصرف آن با معده خالی خودداری کنید.
  • مراقب پاهای خود باشید و آنها را از نظر قرمزی و زخم معاینه کنید.

علاوه از کارهای روزانه این موارد را هم بصورت دوره‌ای باید بررسی نمایید:

هر سه ماه یکبار (یا طبق دستور پزشک خود)، آزمایش HbA1C را انجام دهید . این یک آزمایش خون است که میانگین سطح قند خون شما را اندازه گیری می کند .

یک بار در سال، پاهای خود را توسط پزشک یا متخصص پا معاینه کنید. این کار برای جستجوی زخم یا عفونت و بررسی از دست دادن احساس در پاها است. اگر متوجه بریدگی، کبودی یا بی حسی در پاهای خود شدید فوراً به پزشک خود مراجعه کنید.

همچنین باید سالانه چشمان خود را از نظر آسیب به رگ های خونی چشم بررسی کنید. در صورت مشاهده تاری دید، فوراً به پزشک خود مراجعه کنید.

برای بررسی فشار خون ، کلسترول و عملکرد کلیه خود، سالی یک بار (یا طبق دستور پزشک خود) با پزشک خود در تماس باشید.

بررسی وضعیت قلب و عروق در افراد دیابتی بسیار مهم است. بیماری قلبی و سکته‌های قلبی در بلند مدت شایعترین علت مرگ و میر افراد دیابتی هستند. لازم است بصورت دوره‌ای از نظر بروز بیماریهای قلبی بررسی شوید.