ریتم نرمال قلب

برای انقباض عضلات بدن و هم چنین عضله قلب به مقدار بسیار کمی نیروی الکتریکی نیاز است. در مورد عضلات اسکلتی بدن این نیروی الکتریکی توسط مغز و سیستم عصبی به آنها می رسد ولی در قلب این نیروی الکتریکی توسط سلول های ضربان ساز یا پیس میکر قلب تولید می شود. سلول های ضربان ساز قلب به صورت منظم  یک نیروی الکتریکی بسیار خفیف در حد چند میلی ولت تولید می کنند که از طریق سیستم الکتریکی اختصاصی قلب به عضلات قلب در دهلیزها و بطن رسیده و آنها را به حرکت و انقباض وادار می کند. پس از انجام هر انقباض این نیروی الکتریکی در قلب خاموش شده و مجددا این چرخه از ابتدا شروع می شود. در یک قلب نرمال این فرایند در هر دقیقه 60 الی 100 بار و برای تمام عمر تکرار می شود.

ناحیه تولید ضربان قلب "گره سینوسی" (Sino-Atrial Node, SA Node)  نام دارد که در بالاترین قسمت دهلیز راست واقع شده است. ضربان تولید شده ابتدا وارد عضلات دهلیز راست و چپ شده و آنها را منقبض می کند تا خون موجود در دهلیزها وارد بطن ها شود. نیروی الکتریکی سپس وارد "گره دهلیزی - بطنی" (Atrio-Ventricular Node, AV Node) ، که مابین دهلیزها و بطن ها قرار دارد شده و سپس از طریق کابل الکتریکی بنام "باندل هیس" وارد بطن ها می شود. در ابتدای ورود به بطن ها ، باندل هیس به دو باندل شاخه ای کوچکتر بنام "باندل شاخه ای راست" (Right Bundle Branch, RBB) و " باندل شاخه ای چپ" (Left Bundle Branch, LBB) تقسیم شده که اولی وارد بطن راست و دومی وارد بطن چپ شده و همزمان بطن راست و بطن چپ را منقبض می کنند.

 گره سینوسی به عنوان تولید کننده ضربان قلب خود بخود کار می کند و خاصیت اتوماتیک دارد با این حال عوامل خارج قلبی هم هستند که می توانند موجب کند شدن یا تند شدن ضربان قلب شوند.

رشته های عصبی سمپاتیک که از مغز می آیند و موجب تحریک گره سینوسی می شوند. این رشته های عصبی در شرایط استرس ، هیجان یا فعالیت بدنی ضربان قلب را تا 120 یا 130 هم بالا می برند. هم چنین تحریک سیست عصبی سمپاتیک موجب ایجاد ضربانات زودرس و نابجا هم در دهلیزها و هم در بطن ها می شود.

رشته های عصبی پاراسمپاتیک یا "واگ" که از ساقه مغز به قلب می رسند و موجب کند شدن ضربان قلب می گردند. خواب منظم و کافی به ویژه خواب شبانه و هم چنین ورزش منظم موجب افزایش فعالیت اعصاب واگ قلب و پایین آمدن ضربان قلب خواهند شد. به همین دلیل ورزشکاران و افراد فعال تعداد ضربان قلب کمتری از افراد غیرفعال دارند. هم چنین تعداد ضربان قلب در زمان خواب چایین تر از بیداری است.

غیر از رشته های عصبی ، هورمون ها هم بر روی تعداد ضربان قلب اثر دارند . معروف ترین آنها که در زمان هیجان و استرس ترشح می شود ، "آدرنالین" است که از غدد فوق کلیوی آزاد شده و باعث تحریک قلب و افزایش تعداد ضربان قلب می گردد.

ریتم نرمال قلب به ریتمی گفته می شود که در آن ضربان قلب به صورت طبیعی از گره سینوسی شروع شده و با تعداد ضربان بین 60 تا 100 بار در دقیقه ، ابتدا دهلیزها و سپس بطن ها تحریک شوند. هر حالتی غیر از این به " آریتمی" (Arrythmia) ، معروف است. 

البته تعداد ضربان قلب از یک فرد به فرد دیگر متفاوت است. حتی در یک فرد هم درساعات مختلف شبانه روز یکسان نیست . برای این که تعداد ضربان قلب متاثر از عوامل بسیار زیادی است  که هر کدام می توانند تعداد ضربان قلب را افزایش یا کاهش دهند. به عنوان مثال حجم خون داخل بدن ، فشارخون ، انجام فعالیت های بدنی ، میزان استراحت ، استرس های روحی و جسمی ، میزان عضلات بدن و آمادگی جسمانی هر فردی بر روی تعداد ضربان قلب وی اثر دارد. هم چنین عمل کرد ارگان های داخلی و بیماری آنها هم بر روی تعداد ضربان قلب تاثیر دارد مانند کم کاری یا پرکاری غده تیرویید ، عملکرد کلیه و کبد ، کم خونی ، وضعیت سلامت ریه ، مصرف سیگار ، حاملگی و عفونتهای بدن . 

در کنار این عوامل مصرف برخی داروها هم مهم هستند. برخی از داروها می توانند موجب کندی ضربان قلب شوند مانند بسیاری از داروهای خانواده "بتا بلوکرها"  از قبیل پروپرانولول ، آتنولول ، متوپرولول ، بیزوپرولول ، کارودیلول و "کلسیم بلوکرها"  از قبیل وراپامیل و دیلتیازم. آمیودارون و دیگوکسین هم از این داروها هستند. داروهایی هم هستند که مصرف آنها می تواند ضربان قلب را افزایش دهد مانند آملودیپین ، آدالات ، لووتیروکسین ، اسپری های ریه مانند سالبوتامول و تئوفیلین.

آریتمی ها بسیار شایع هستند و از موارد خفیف و بی علامت تا بیماری های مهم و کشنده می توانند متغیر باشند. توجه به علایم و نشانه های مهم آنها و شناسایی و درمان به موقع آنها می تواند نقش مهمی در کاهش علایم و مرگ و میر افراد داشته باشد. 

👈 بیشتر بدانیم: آریتمی های قلبی 🔗