عملکرد نرمال قلب

قلب انسان بعنوان يك پمپ عضلانى قوى و منظم وظيفه دارد خون با فشار پايين را از سياه رگ ها گرفته و با فشار بالا وارد سرخ رگ هاى بدن نمايد تا بدين وسيله اكسيژن و مواد غذايى مورد نياز سلول هاى بدن تأمين گردد. البته در اصل قلب انسان از دو قسمت كاملا مجزا تشكيل شده است كه با هم ارتباطى ندارند؛ قلب سمت راست و قلب سمت چپ. قلب راست وظيفه دارد خون تيره و فاقد اكسيژن، كه از اعضاى بدن بر مى گردد را تحويل بگيرد و با انقباض بطن راست، آن را جهت اكسيژن گيرى وارد ريه نمايد. خون تيره بعد از تبادل اكسيژن در ريه، به صورت خون روشن و پر از هواى تازه وارد قلب سمت چپ مى شود و با فشار بسيار بالاى ايجاد شده توسط بطن چپ وارد سرخ رگ اصلى بدن كه همان آئورت نام دارد شده و به سراسر بدن مى رود.

اين انقباض در هر دقيقه حدود ٧٢ مرتبه تكرار مى شود و با هر انقباض قلب نزديك به ٧٠ سى سى  خون از قلب خارج مى شود. با اين حساب يك قلب طبيعى در هر دقيقه چيزى در حدود ٥٠٠٠ سى سى يا به عبارتى ٥ ليتر خون ، وارد بدن مى كند. البته در شرايط استراحت بوده و طبيعتا با فعاليت بدنى ، ورزش و كار كردن با توجه به افزايش نيازهاى بدن ، با تغيير تعداد ضربان قلب و هم چنين تغيير ميزان خون خارج شده از قلب ، اين حجم كه اصطلاحا به برون ده دقيقه اى قلب ( Cardiac output) معروف است مى تواند تغيير كند به طورى كه در يك ورزش كار حرفه اى به ١٥ و حتى ٢٠ ليتر در دقيقه هم مى رسد.

تعداد ضربان قلب در هر فردى با افراد ديگر متفاوت است و اين تفاوت بدليل متفاوت بودن حجم بدن افراد و تفاوت در تحريك عصبى آنها است. افرادى كه ورزش كار هستند يا فعاليت جسمانى زيادى دارند ، بدليل قوى تر بودن  عضله قلب معمولا در زمان استراحت ضربان قلب پايين ترى دارند و با فعاليت بدنى هم ضربان آن ها كمتر از ديگران افزايش پيدا مى كند. در حالى كه افرادى كه فعاليت بدنى زيادى ندارند احتمال اين كه در زمان استراحت تعداد ضربان قلب زيادى داشته باشند و با مختصرى فعاليت بدنى ضربان قلب آن ها به شدت افزايش يابد ، وجود دارد. به هر حال افراد سالم در زمان استراحت تعداد ضربان قلب شان از حد اقل٥٠ بار در دقيقه تا حداكثر ١١٠ و حتى ١٢٠ بار در دقيقه متفاوت است و اين امر به جثه بدن، ميزان فعاليت بدنى ، سطح تحريك عصبى افراد و البته برخى مسايل هورمونى و حجم خون افراد مربوط مى شود. حتى يك فرد ممكن است در ساعات و روزهاى مختلف ، تعداد ضربان قلب متفاوتى داشته باشد و اين امر مى تواند طبيعى باشد. البته تعداد ضربان قلب كمتر از ٥٠ در دقيقه و يا بيشتر از ١٢٠ بار در دقيقه حتما به گرفتن نوار قلب و مشاوره با پزشك نيازمند است.

در مورد حجم خون خارج شده از قلب در هر ضربان قلب اصطلاحى وجود دارد به نام " كسر جهشى " كه با نام علمى ( Ejection Fraction) يا به اختصار EF ناميده مى شود. اين اصطلاح كه در اكوكارديوگرافى مشخص مى شود و بيماران و مراجعين قلبى به دفعات آن را مى شنوند ، در حقيقت بيانگر درصدى از خون موجود در قلب است كه در هر ضربان از قلب خارج مى شود. EF كه به صورت غير مستقيم به عنوان نماد عملكرد قلب شناخته مى شود ، در افراد سالم بين ٥٠ تا ٧٠ درصد متغير است. البته تفسير دقيق اين عدد در هر فردى متفاوت بوده و به نظر پزشك معالج بستگى دارد.

پس عملكرد نرمال يك قلب يعنى اين كه بتواند خون مورد نياز بدن را در شرايط مختلف استراحت و فعاليت از سيستم سياه رگى تحويل بگيرد و با تعداد ضربان متناسب و با قدرت عضلانى كافى ، آن را به بدن برساند.

اشكال در هر كدام از اين مراحل - پر شدن اوليه قلب ، ايجاد تعداد ضربان متناسب با سطح فعاليت ، انقباض قوى و مؤثر قلب - مى تواند منجر به برآورده نشدن نيازهاى بدن گردد كه به آن " نارسايى قلب " گفته مى شود. با اين وصف افرادى كه نارسايى قلبى دارند ، هم مى توانند دچار تجمع خون در پشت قلب بشوند كه با ورم بدن و بويژه پاها و تنگى نفس ريه خود را نشان مى دهد و هم مى توانند دچار علايم كمبود خون در بدن مانند ضعف و بى حالى مفرط به ويژه در حين فعاليت بدنى شوند.

در نوشته هاى بعدى بيشتر درباره علايم و نشانه هاى نارسايى قلب صحبت خواهيم كرد.

دكتر اميرفرهنگى