شاید برای شما یا اطرافیان شما پیش آمده که فکر کنید به فشارخون بالا مبتلا شده اید یا نگران ابتلا به این بیماری در آینده باشید. شاید هم برعکس جزو افرادی باشید که سالهاست دچار این بیماری شده اید ولی بدلیل بی علامت بودن فشارخون بالا و عدم بررسی فشارخون ، از آن بی خبر هستید.

فشارخون بالا جزو بیماری های متابلیک غیرواگیردار است بطوریکه امروزه در اثر تغییر روش زندگی در جوامع بشری و افزایش طول عمر و امید به زندگی بیشتر ، میزان این بیماری افزایش یافته است. در جامعه ایرانی از هر سه نفر انسان بالغ ، یک نفر به این بیماری گرفتار خواهد شد که بالطبع در جمعیت چند ده میلیونی ، تعداد مبتلایان رقم قابل توجهی خواهد شد. 

چند نکته مهم در تشخیص این بیماری وجود دارد که باید مدنظر قرار گیرد:

  • همانطور که عدم تشخیص فشارخون بالا خیلی مهم است و باعث تاخیر در درمان و عوارض ناخواسته آن می گردد ، تشخیص اشتباه و بی مورد این بیماری هم محتمل است و می تواند علاوه از نگرانی بیش از حد برای فرد موجب مصرف بیهوده داروهای کاهنده فشارخون برای سالیان متمادی گردد.
  • بارها پیش آمده که یک نفر به دنبال استرس یا مشاجره و یا به دنبال علایم غیراختصاصی ، خودش یا اطرافیان وی فشارخون وی را چک کرده و متوجه فشارخون بالای اتفاقی شده اند و بعد از آن فرد به صورت سرخود یا با توصیه اطرافیان یا حتی در مواردی همکاران پزشک شروع به مصرف داروی ضدفشارخون کرده است ، در حالی که وی اصلا فشارخون بالا نداشته است. باید توجه داشت که تشخیص فشارخون و اندازه گیری فشارخون صحیح اصولی دارد که حتما باید رعایت گردد.
  • نکته قابل توجه بعدی ، عدم نگرانی در مواردی است که ما به صورت اتفاقی فشارخون بالا داریم. مراحل تشخیص فشارخون بالا شاید چند هفته حتی تا یک ماه هم طول بکشد. هم چنین در افرادی که از قبل فشارخون بالا دارند ، در زمان تغییر نوع یا دوز داروی فشارخون تا رسیدن به حد ایده آل فشارخون شاید یک یا چند هفته زمان لازم باشد. از آنجا که عوارض فشارخون بالا در کوتاه مدت ، قابل چشم پوشی است لذا در این موارد نباید نگران بود و به توصیه های پزشک معالج که منتظر تشخیص قطعی یا پاسخ دهی داروی جدید است ، عمل نمایید.

 تشخیص فشارخون بالا یک فرایند کاملا بالینی است و پزشک صرفا با توجه به اندازه فشارخون یک فرد می تواند تشخیص بدهد که وی به بیماری "فشارخون بالا" (Hypertension) مبتلا شده است یا خیر. روش های آزمایشگاهی ، نوار قلب ، اکوکاردیوگرافی و سایر روش های کمک تشخیصی می توانند در امر تشخیص تعیین شدت بیماری و بررسی نوع آن به پزشک کمک کنند. پس مهم ترین ابزار تشخیص این بیماری اندازه گیری فشارخون است و بالطبع احتیاج به تاکید بیشتر نیست که این اندازه گیری حتما باید با اصول و روش صحیح انجام گیرد تا جلوی تشخیص های بیشتر یا عدم تشخیص درست ، گرفته شود. روش درست گرفتن فشارخون در نوشته دیگری به تفصیل بیان شده است.

تشخیص فشارخون بالا به یکی از این سه روش امکان پذیر است:

  1. در کلینیک یا مطب

در این روش یک فرد باید به فواصل هر هفته، سه یا چهار بار به درمانگاه مراجعه نماید تا فشارخون وی اندازه گیری گردد. اگر اکثر موارد اندازه گیری شده بالاتر از حد نرمال باشد ، تشخیص فشارخون بالا برای وی بسیار محتمل خواهد بود.  این روش تشخیصی حداقل یک ماه طول می کشد و در این مدت فرد نباید داروی ضد فشارخون مصرف نماید لذا احتمال دارد برای چند هفته فشارخون شخص بالا باشد که همانگونه که در بالا اشاره شد ، جای نگرانی نبوده و خطر خاصی متوجه وی نخواهد بود.

مهم ترین ایراد این روش پدیده ای است بنام " روپوش سفید". در این پدیده فشارخون افراد که در درمانگاه یا هر سیستم درمانی کنترل می گردد، به اشتباه مختصری بیشتر از موارد واقعی و حالاتی است که فرد در منزل فشارخون کنترل میکند , لذا این موضوع می تواند به تشخیص موارد بیشتری با فشارخون بالا در کلینیک منجر شود. البته استفاده از روش های کمکی مانند تغییرات نوار قلب و اکوکاردیوگرافی فرد به پزشک در تشخیص درست کمک می کنند.

      2. در منزل

در این روش لازم است که فرد در منزل خود -البته با رعایت اصول صحیح اندازه گیری فشارخون- روزانه یک یا دو بار فشارخون خود را اندازه گیری و یادداشت نماید. در صورتی که بعد از یک هفته اکثریت موارد ثبت شده ، بالاتر از حد نرمال باشند می توان گفت که آن فرد به فشارخون بالا مبتلا شده است.

استفاده از این روش اگرچه در فرصت زمانی کوتاه تری به تشخیص یا رد فشارخون بالا منجر می شود ، لیکن حاوی نکات مهمی است که باید مدنظر قرار گیرد. اولین مورد داشتن دستگاه سالم و مناسب اندازه گیری فشارخون در منزل است. ضروری است دستگاه دیجیتالی یا عقربه ای که استفاده می کنید، سالم و به اصطلاح کالیبره شده باشد (دستگاه های فشارسنج در نوشته دیگری به تفصیل شرح داده شده اند). دومین مطلب مهم رعایت اصول گرفتن فشارخون در منزل است. شخصی که در منزل فشارخون می گیرد باید روش کار با دستگاه فشارسنج را بلد باشد و حتما در شرایط درست و اصولی فشارخون بگیرد. بهترین زمان گرفتن فشارخون در منزل، صبح قبل از مصرف داروهای فشارخون و قبل از خوردن صبحانه یا عصر قبل از خوردن عصرانه است.

      3. هولتر 24 ساعته فشارخون

فشارخون بالا یک بیماری مزمن است. از طرفی فشارخون هر فردی در شبانه روز نوسان دارد. به این صورت که با انجام کارها و فعالیت های مختلف در 24 ساعت ، احتمال دارد که اعداد فشارخون بالا بروند یا پایین بیایند. به عنوان مثال با انجام حرکات بدنی مانند ورزش ، فشارخون تمایل به افزایش دارد ، یا با نوشیدن مایعات و داشتن استرس های عصبی و روحی فشارخون به صورت موقت بالا می رود. برعکس با استراحت و به ویژه خواب ، یا بعد از خوردن غذا فشارخون کاهش پیدا میکند. از آنجا که به نظر می رسد خطر کلی فشارخون بالا در درازمدت با میانگین فشارخون مرتبط باشد لذا روش اندازه گیری فشارخون با هولتر 24 ساعته ابداع شده تا بتوان در طول 24 ساعت زندگی عادی یک فرد و در حین انجام زندگی روزانه و در حالت خواب اعداد فشارخون یک نفر را بدست آورد. هولتر فشارخون دستگاه کوچکی است همانند تلفن همراه که به یک بازوبند فشارخون متصل است. این دستگاه به بازوی شخص بسته شده و در طول 24 ساعت - یا بیشتر- به فواصل 15 دقیقه تا نیم ساعت فشارخون وی را اندازه گیری می نماید. در پایان 24 ساعت دستگاه قادر است اعداد ثبت شده و میانگین فشارخون را در 24 ساعت، ساعات روز و ساعات شب نشان دهد. از روی این مقادیر با قطعیت بیشتری می توان در مورد ابتلا به فشارخون بالا نظر داد.

چند نکته مهم:

از آنجا که فشارخون بی علامت است و در صورت عدم اندازه گیری فشارخون احتمال دارد تا سالها تشخیص داده نشود و منجر به بروز عوارض قلبی گردد، لازم است به فواصل هر فردی اقدام به کنترل فشارخون خود نماید. توصیه علمی خاصی برای اینکه از چه سنی و به چه فواصلی فشارخون کنترل شود وجود ندارد ولی تمام افراد 18تا 39 سال که مستعد بیماری فشارخون بالا نیستند، باید حداقل یکبار فشارخون خود را کنترل نمایند و اگر نرمال بود هر 3 تا 5 سال این کار را تکرار نمایند.  این افراد اگر مستعد فشارخون بالا باشند، مانند افراد با اضافه وزن یا چاقی، افراد با سابقه خانوادگی فشارخون بالا، افراد سیگاری، افراد با بیماری های خاص مانند بیماریهای کلیوی و افرادی که مصرف کننده داروهای مرتبط با پیدایش فشارخون هستند مانند انواع کورتون ها،  و هم چنین افراد 40 سال به بالا، باید سالانه فشارخون خود را کنترل نمایند.

فشارخون سیستولی بالای 180 میلی متر جیوه و فشارخون دیاستولی بالای 110 میلی متر جیوه به ویژه همراه با علایمی مانند سردرد، خون دماغ شدن و درد شکم یا قفسه سینه بسیار مهم بوده و احتیاج به تحت نظر بودن در اورژانس و درمان های ویژه دارد.

در برخی موارد که با علایمی مانند بزرگ شدن قلب، نارسایی کلیه و یا سایر اثرات مزمن فشارخون بر روی اعضای بدن همراه هستند، احتیاج به صرف وقت طولانی برای تشخیص بیماری فشارخون بالا لازم نیست و پزشک با یک بار بالا بودن فشارخون هم تشخیص را مسجل کرده و اقدامات درمانی را باید آغاز نماید.

دکتر امیرفرهنگی

کلینیک قلب من